Krzyż jest uniwersalnym symbolem, który pojawia się na całym świecie w wielu kulturach, przybierając różne formy. Często był interpretowany jako znak ogarnięcia całego świata. Święty Bazyli Wielki pisał: „krzyż podzielony jest na cztery części, tak, że każda z nich skierowana jest na jedną część świata.”
Kara śmierci przez ukrzyżowanie jest znana od czasów starożytnych. Była to bardzo okrutna i hańbiąca śmierć. Na ogół uśmiercano w ten sposób niewolników albo wybitnie okrutnych przestępców. Ukrzyżowanie miało charakter pedagogiczny, gdyż odbywało się w miejscach publicznych i było traktowane jako przestroga dla innych. W tradycji żydowskiej śmierć krzyżowa była uznawana nawet za przekleństwo.
Chrystus przez swą śmierć krzyżową wziął na siebie to przekleństwo. Jest to możliwe, gdyż dzięki swej bezgrzeszności pozostaje w ścisłej łączności z Ojcem. Ukrzyżowanie staje się remedium dla przeklętej ludzkości, ponieważ owo przekleństwo w misterium paschalnym Jezusa straciło swą moc. Przez pryzmat zmartwychwstania krzyż – odrażające narzędzie zbrodni – staje się narzędziem zbawienia i bramą ku życiu wiecznemu. Ty postanowiłeś dokonać zbawienia rodzaju ludzkiego na drzewie Krzyża. Na drzewie rajskim śmierć wzięła początek, na drzewie Krzyża powstało nowe życie, a szatan, który na drzewie zwyciężył, na drzewie również został pokonany, przez naszego Pana Jezusa Chrystusa (Prefacja o Krzyżu Świętym).
Ewangelia według św. Jana ukazuje krzyż jako antycypację chwały Bożej. Jest to tron chwały, na który triumfalnie wkracza Jezus w momencie swego cierpienia, gdy zostaje wywyższony na krzyżu. Święty Jan przywołuje fragment z Księgi Liczb, pokazując analogię węża wywyższonego na pustyni, przywracającego zdrowie tym, którzy z wiarą na niego spojrzeli (por. Lb 21, 4-9). Tak samo i krzyż Chrystusa przywraca zdrowie i życie tym, którzy w Niego wierzą. W tym samym duchu w Apokalipsie św. Jan także pisze: Pomiędzy rynkiem Miasta a rzeką, po obu brzegach, drzewo życia, rodzące dwanaście owoców, wydające swój owoc każdego miesiąca, a liście drzewa [służą] do leczenia narodów (Ap 22, 2). Odtąd każdy chrześcijanin, patrząc na krzyż, widzi w nim symbol zbawienia świata, nieśmiertelności, zwycięstwa i mocy Chrystusa. Krzyż objawia największą miłość, jaką Bóg nas obdarzył.
Symbol krzyża towarzyszy nam bardzo często: podczas sprawowania sakramentów, nim rozpoczynamy i kończymy modlitwę, wykonujemy ten znak podczas błogosławieństwa, ale także w pokusie lub w niebezpieczeństwie, by nas ochraniał. Czynienie znaku krzyża stanowi syntezę chrześcijaństwa. To znak uwielbienia Trójcy Świętej i odwołanie do chrztu, przez który jesteśmy przeznaczeni dla Boga Ojca, zbawieni przez Jezusa Chrystusa i uświęceni przez Ducha Świętego. Dlatego tak modlimy się w kolekcie na święto Podwyższenia Krzyża Świętego: Wszechmogący Boże, Syn Twój posłuszny Twojej woli poniósł śmierć na krzyżu, aby wszyscy ludzie zostali zbawieni, spraw, abyśmy poznawszy na ziemi tajemnicę odkupienia, mogli otrzymać jej owoce w niebie.
